Mai Thanh Truyết (Danlambao) - Bạn
có biết Cơ quan Lạm dụng Thuốc men & Sức khỏe Tâm thần (Substance
Abuse & Mental Health Services Administration) thuộc Bộ Y tế &
Nhân dụng Hoa Kỳ đã khuyến cáo người dân đem tất cả các loại thuốc (dược
phẩm) quá thời hạn, hay không còn dùng nữa trộn lẫn vào các túi phân
mèo (kitty litter) trước khi cho vào thùng rác.
Khuyến cáo nầy đã làm trò cười cho nhiều người, ngay cả những nhà làm
khoa học. Nhưng trên thực tế, đó là một trong những phương pháp hữu hiệu
hiện nay để giải quyết vấn để ô nhiễm dược phẩm hiện tại. Mục tiêu
của việc trộn lẫn dược phẩm trong phân mèo, hay xác cà phê sau khi lọc
xong, hay mạt cưa là để tránh cho các dược phẩm nầy không đến tay những
người có thể lạm dụng chúng được. Vì tính quan trọng của vấn đề, nhiều câu hỏi được đặt ra sau đây:
- Dược phẩm đã đi vào môi trường như thế nào? Và với số lượng bao nhiêu?
- Dược phẩm ảnh hưởng lên môi trường như thế nào?
- Chuyện gì sẽ xảy ra đối với những dược phẩm không còn dùng nữa?
- Con người có đủ hiểu biết để thải hồi dược phẩm hay không? - Và thải hồi đi đâu?
- Nạn nhân đầu tiên của việc ô nhiễm dược phẩm là ai?
Biểu đồ dưới đây cho chúng ta hình dung được mức tiêu thụ “drug” của mọi
lứa tuổi. Và lứa tuổi xử dụng thuốc nhiều nhứt là tuổi mới lớn và tuổi
chuẩn bị bước vào đời. Đây là một hiện trạng xã hội các bậc phụ huynh
cần phải lưu tâm.
Theo thống kê hàng năm, chỉ một việc đổ bỏ dược phẩm của những người đã qua đời trong bịnh viện đã phóng thích 19,7 tấn vào hệ thống cống rãnh Hoa Kỳ.
Các loại dược phẩm làm ô nhiễm môi trường gồm: thuốc trụ sinh-kháng
sinh, thuốc chống trầm cảm, thuốc kiểm soát sinh sản, và đủ mọi loại
thuốc khác. Cho đến nay, các nhà khoa học đều đồng ý là hàm lượng dược
phẩm trong môi trường nước uống còn quá thấp để có thể gây di hại cho
con người và thú vật. Nhưng một câu hỏi khác được đặt ra là, định mức "thấp" đã dựa theo tiêu chuẩn nào và đã có chứng nghiệm chưa?
Và câu trả lời là chưa.
Một khi các dược phẩm phế thải được trộn
lẫn vào nhau, mức ảnh hưởng hay sự độc hại không nằm trong các dược phẩm
nguyên thủy mà còn nằm trong các phản ứng giữa chúng với nhau và các
thành phẩm bị tách ra trong phản ứng. Những hóa chất nầy hoàn toàn chưa được biết đến và kiểm soát.
Vì vậy, phế thải dược phẩm hiện nay vẫn là một câu hỏi lớn cho những nhà làm khoa học và môi sinh.
Sự ô nhiễm dược phẩm
Có thể nói việc thải hồi không đúng cách của các dược phẩm không còn dùng nữa là nhân tố lớn nhất cho vấn đề ô nhiễm dược phẩm.
Theo thống kê của Cơ quan Thăm dò Địa chất Hoa Kỳ (US Geological
Survey), trên 139 nguồn nước đã được nghiên cứu, 80% nguồn nước đều có
chứa vi lượng của rất nhiều dược phẩm, trong đó hơn phân nửa chứa trên 7
hóa chất khác nhau, và có nguồn chứa 38 hóa chất. Ảnh hưởng lên con
người của các vi lượng hóa chất nầy hoàn toàn chưa được biết đến. Vài nghiên cứu chứng minh một số ảnh hưởng tiêu cực lên một vài sinh vật trong thiên nhiên như cá chẳng hạn.
Nạn nhân đầu tiên của sự ô nhiễm dược phẩm là phải kể đến tôm cá và những thực động vật sống trong cả nước ngọt lẫn nước biển.
Không ai nghĩ đến cũng như lên kế hoạch "ngừa thai" cho cá, nhưng trên
thực tế cá đã bị ngừa thai qua đường nước cống chảy vào sông rạch và đổ
ra biển. Một loại oestrogen tổng hợp thuốc ngừa thai như 17alpha-ethinylestradiol
đã làm cho một số cá đực (trống) như cá hương (trout) và cá fathead
minnow không còn khả năng truyền giống của giống đực nữa, mà đã biến
thành giống cái (feminize) nhưng không có khả năng sinh sản qua các cuộc
nghiên cứu của TS John Sumpter, Anh quốc vào những năm 90 của thế kỷ
trước.
Thuốc an thần như Prozac cũng đã làm giảm khả năng tăng trưởng của cá và ếch nhái.
Nhà khoa học còn e sợ rằng các thuốc trụ sinh trị liệu cho gia súc sẽ
làm tăng tính kháng sinh của vi khuẩn, do đó mức trị liệu sẽ phải tăng
thêm nồng độ hay phải thay đổi dược phẩm khác. Nước
thải qua việc chăn nuôi gia súc ở Hoa Kỳ hàng năm thải hồi vào môi
trường 500 triệu tấn gồm thuốc trụ sinh, các hormones tổng hợp và những
loại hóa chất dành riêng cho súc vật
Mỗi loại thuốc có một đời sống bán hủy (half-life) riêng và có mục đích
trị liệu một số bịnh để làm tăng phẩm chất của cuộc sống con người.
Nhưng chính nó, cũng là một độc tố trong một chừng mực nào đó do hệ quả (side effects) của nó để lại và ảnh hưởng lên con người.
Và dược phẩm không ngừng ở đó sau khi con người hay thú vật uống vào.
Chúng đã được thải hồi qua đường tiểu tiện, rồi qua hệ thống thanh lọc
nước thải, qua đường nước mưa và nước tưới nông nghiệp.
Còn các dược phẩm dưới dạng rắn sẽ qua nhưng đường tiêu hóa của súc vật chăn nuôi. Và đa số dược phẩm gia đình thường được đổ bỏ qua đường toilet và chúng sẽ vào hệ thống cống nước sinh hoạt.
Con người đã sản xuất hàng ngàn, hàng chục ngàn sản phẩm với mưu cầu
kéo dài đời sống, mang lại phẩm chất sống tối ưu, nhưng hoàn toàn chưa
khống chế cũng như hiểu biết được tác hại thực sự của các dược phẩm trên
ở ngoài môi trường. Chúng ta chưa hiểu tường tận tính chất của dược phẩm, chính những hóa chất nầy hiện đang là một thách thức lớn cho con người.
Dược phẩm là hóa chất. Một khi đi vào môi trường, qua các phản ứng
hóa học giữa chúng với nhau, qua các phản ứng sinh hủy (bio-degradation)
v.v… chúng trở thành một hóa chất khác, có thể có tính độc hại cao hơn và đời sống bán hủy dài hơn, nghĩa là tồn tại trong môi trường lâu hơn, và dĩ nhiên gây di hại nhiều hơn.
Hiện tại chưa có nhà khoa học nào có thể ước tính được những hệ luỵ vừa kể trên của các dược phẩm sau khi đi vào môi trường.
Nguồn phát thải ô nhiễm dược phẩm
Dược phẩm hết hạn, hay không còn dùng nữa đã đi vào môi trường qua nhiều
ngã khác nhau mà con người là nguyên nhân của việc tạo ra nguồn ô nhiễm
trên. Trên thực tế và cũng qua sự bất lưu tâm của con người, dược phẩm không được xem như là chất làm phương hại đến môi trường theo cung cách suy nghĩ thường tình.
Ngay cả đối với những nhà máy sản xuất dược phẩm vẫn chưa đặt trọng tâm
đúng mức cho việc bảo vệ môi trường trong việc nghiên cứu và sản xuất
dược phẩm.
Tiến trình sản xuất và tinh chế một dược
phẩm đòi hỏi một lượng rất lớn nước cho nhu cầu trên, và phế thải lỏng
có chứa dược phẩm trên và các phó phẩm phần đông đi thẳng vào hệ thống
cống rãnh.
Dược phẩm một khi được trộn lẫn với nhau sẽ phản ứng hổ tương theo phản
ứng hoặc oxid - khử hóa, hoặc thủy phân để biến thành các hóa chất trung
gian. Các hóa chất sau này trong giai đoạn hai sẽ bị sulphat hóa hay amino hóa để tạo thành một số hóa chất khác mà mức độc hại hoàn toàn chưa được biết đến.
Các nguồn phế thải dược phẩm được đan kể như sau:
* Nhà máy thanh lọc hệ thống cống rãnh: Các nhà máy nầy thanh lọc bằng
phương pháp cơ học, hóa học, đôi khi sinh học, nhưng vẫn không thể nào
loại bỏ tất cà dược phẩm có trong nguồn nước này;
* Bãi rác: Dược phẩm xâm nhập vào bãi rác qua nguồn rác sinh hoạt gia
đình do con người phát thải ra. Bùn (sludge) phát sinh do việc thanh lọc
nước cống rãnh cũng là nguồn ô nhiễm dược phẩm trong các bãi rác;
* Nguồn nước uống: Nguồn nước rỉ từ bãi rác, cũng như nước thanh lọc sơ
cấp (primary) dùng để tưới tiêu mang dược phẩm còn tồn đọng sẽ thấm vào
mạch nước ngầm qua hiện tượng thấm sâu (percolation); do đó, sẽ làm ô
nhiễm nguồn nước uống cho con người;
* Gia súc chăn nuôi: Trong quá trình chăn nuôi hiện đại, thức ăn gia súc
thường được pha trộn hormone tăng trưởng, thuốc kháng sinh, và một số
dược phẩm khác tùy theo mục tiêu chăn nuôi cần nhắm đến. Từ đó, nước
tiểu và phân súc vật cũng là nguồn ô nhiểm dược phẩm không kém quan
trọng.
Theo thống kê ở vùng San Francisco, 45%
dược phẩm không dùng nữa hay đã hết hạn được phát thải qua đường toilet,
và 28% đi vào bãi rác. Hàng năm Hoa Kỳ tiêu thụ 235 triệu liều thuốc
trụ sinh, và gia súc chăn nuôi (bò và gà) gậm nhấm 21 triệu cân Anh
trong năm 2004.
Ảnh hưởng lên đời sống con người
Vài nghiên cứu riêng rẽ hiện nay đưa ra một số suy nghĩ về ô nhiễm dược
phẩm ảnh hưởng lên con người. Số liệu nghiên cứu tuy nhỏ nhưng đã nói
lên tầm quan tâm của những nhà làm khoa học hiện đại. Sự hiện diện
của một dung lượng thật nhỏ của hóa chất thalidomide trong nguồn nước
uống có thể ảnh hưởng lên thai nhi trong bụng người mẹ. Daughton, một nhà độc tố học phát biểu như sau: "dù
dưới một dung lượng thật nhỏ, các dược phẩm (hoá chất) dù là tổng hợp
hay thiên nhiên cũng ảnh hưởng ít nhiều lên cơ thể con người".
Quản lý chất thải dược phẩm
Dược phẩm là một phần quan trọng của việc duy trì sức khỏe con người,
nhưng nhiều dược phẩm có chứa hóa chất độc hại có thể gây ô nhiễm môi
trường nếu không được quản lý đúng cách và được thanh lọc thành chất vô
hại cho con người và môi trường.
Cho đến nay, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (USEPA) vẫn tiếp tục làm
việc với các nhà sản xuất dược phẩm để cập nhật các quy định của liên
bang về quản lý chất thải y tế và dược phẩm.
Giảm thiểu chất thải dược phẩm
Nếu bạn thực hiện một trong những ý tưởng dưới đây nghĩa là bạn có thể
làm giảm tác động của thuốc men lên môi trường của chúng ta.
1 - Làm thế nào bạn có thể làm giảm chất thải dược phẩm tạo ra tại nhà?
Bạn có thể làm giảm thiểu các loại thuốc quá hạn và trở thành chất thải ở
nhà bằng cách duy trì sức khỏe cá nhân và bằng cách quản lý thuốc men
khác nhau. Một chất thải dược phẩm được tạo ra khi:
- Chúng ta bị phản ứng với một loại thuốc mới;
- Liều thuốc của chúng ta cần phải được điều chỉnh;
- Chúng ta không dùng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ;
- Chúng ta mua hoặc chấp nhận nhiều thuốc hơn là cần thiết;
- Chúng ta nghĩ rằng chúng ta cần một viên thuốc cho mọi “thứ bịnh”.
2 - Chăm sóc bản thân
- Giữ gìn sức khỏe: Nếu bạn tự chăm sóc sức khỏe của mình, có thể giúp
giảm sự phụ thuộc của bạn vào thuốc, hoặc ngăn chặn sự cần thiết phải
dùng thuốc trong tương lai. Bạn biết ‘ngừng hay khoan’ ăn. Ăn một chế độ
ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên, bàn chải và chỉ tơ nha khoa
cho vệ sinh răng và ngủ đủ giấc. Nó thực sự tạo sự khác biệt!
- Giảm cân quá mức có thể khiến cho bác sĩ của bạn xem lại liều lượng
thuốc bạn đang dùng liên quan đến lượng đường trong máu, huyết áp và
cholesterol và trầm cảm.
- Giảm căng thẳng: Dành thời gian vui chơi với bạn bè và gia đình để
giúp giảm bớt căng thẳng quá mức có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe như
huyết áp cao, các vấn đề tiêu hóa, và tiểu đường.
- Tham gia vào các hoạt động thư giãn như đi bộ, thiền, yoga, đọc sách và các thú tiêu khiển cá nhân.
- Quên đi sự bực bội, bớt đổ lỗi cho người khác và có trong đầu nhiều
cảm xúc tiêu cực. Nghĩ tiêu cực làm cho chính bạn bị tổn thương nhiều
hơn.
- Cười nhiều hơn. Ngay cả cười không có lý do có thể giúp bạn cảm thấy tốt hơn.
- Mời những người trẻ tuổi thưởng thức các hoạt động lành mạnh, không liên quan đến việc sử dụng ma túy hoặc rượu.
- Quan tâm đến cách bạn sử dụng thuốc trước mặt trẻ em và thiếu niên. Họ học được bằng thí dụ cụ thể, vì vậy hãy chắc chắn về lý luận để giải thích rõ ràng các loại thuốc mà bạn đang dùng.
Kiểm tra các loại thuốc của bạn cho việc chữa trị những chứng bịnh về
tâm thần, về lạm dụng ma túy. Hãy xem đó là những thông tin để trao đổi
với con cái bạn.
Khi bắt đầu một loại thuốc mới, hãy nói chuyện với bác sĩ về tác dụng
phụ có thể, tương tác thuốc và các loại thuốc thay thế hoặc phương pháp
điều trị có thể gây ra ít chất thải hoặc ảnh hưởng ít đến môi trường.
Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ.
3 - Bạn phải làm gì với nguồn dược phẩm không dùng nữa trong nhà?
Một phần chương trình trong kế hoạch "Dược phẩm Xanh" (Green Pharmacy) là giải quyết các nguồn trên trong danh nghĩa "dược phẩm và sản phẩm dùng cho vệ sinh cá nhân (pharmaceuticals and personal care products (ppcps)).
Sự ô nhiễm nêu trên rất phức tạp dưới nhiều dạng khác nhau qua phản ứng
hóa học, độc tố học, y khoa, chính sách công cộng ở từng địa phương,
cùng cung cách ứng xử của con người. Các dược phẩm thông thường ảnh
hưởng đến hệ sinh thái là: hormones, thuốc trụ sinh-kháng sinh, các
loại thuốc điều hòa mở trong máu, dược phẩm chống nhiễm
(anti-inflammatory drugs), dược phẩm dưới dạng beta-blockers, thuốc an
thần, các loại dược phẩm ảnh hưởng lên sự chuyển đổi di truyền, và dược
phẩm cường dương như Viagra.
Vì vậy, mỗi người trong chúng ta phải ý thức và hành động để có thể hạn
chế hay triệt hạ được nguy cơ trên. Nếu bạn mở tủ thuốc gia đình ra, bạn
sẽ thấy trung bình một người sống tại Hoa Kỳ có 11 toa kê thuốc
trong năm 2006, theo thống kê của Kaiser Foundation, tức 3,3 tỷ toa
thuốc cho năm này. Đó là chưa kể số thuốc được mua tại quầy hàng
không cần toa bác sĩ. Kể từ bây giờ cho đến khi có phương cách chính
thức của USEPA và FDA, bạn cần giải quyết các dược phẩm không dùng nữa
như sau:
- Nhắc nhở mọi người chấm dứt việc đổ dược phẩm vào toilet;
- Dược phẩm không dùng cần trộn lẫn với xác cà phê hay hổn hợp phế thải của mèo để tránh kẻ gian dùng lại rất nguy hiểm;
- Dược phẩm ở dạng rắn cần được mang đến một địa điểm chỉ định qua chương trình thu hồi (take
back program) ở địa phương. Phế thải này sẽ được đem đi thiêu đốt
(incineration). Tiểu bang Illinois và Indiana đã thực hiện chương trình
nầy và có cả hệ thống giáo dục cho người dân hiểu rõ thêm mức tác hại
của sự ô nhiễm dược phẩm. Nếu cần biết thêm chi tiết, bạn vào www.teleosis.org
để rõ thêm về chương trình nầy. Tại San Francisco, đã có 13 địa điểm
cho chương trình trên, và chỉ tiêu tốn $4,000 hàng năm cho mỗi địa
điểm.
Qua một vài việc làm trên, chúng ta đã thể hiện một hành động tích cực cho Dược phẩm xanh,
hình thành một phong trào làm sạch môi trường và tạo thêm nhiều nhân tố
mới giúp vào việc đề phòng, và chữa trị ứng hợp với chiều hướng toàn
cầu hóa và bảo vệ môi trường bền vững.
Mai Thanh Truyết
Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam (VAST)
Tháng 7/2016
Bài đã đăng: Sự thách thức của ngành dược phẩm Trung Cộng hệ thống và ngành dược (P.I)
http://danlambaovn.blogspot.com/2016/07/su-thach-thuc-cua-nganh-duoc-pham-trung.html
