Chị Nguyên Ngọc sáng tác qua ý thơ:
"Gởi người Thương Binh Xứ Việt "
"Cuộc chiến tàn hai mươi năm lẻ
Nhọc nhằn thay kiếp sống thương binh,
Lê la thân xác trên hè phố,
Tìm chiếc lon nhôm vỏ đạn thừa."
Gởi người Thương Binh Xứ Việt
Đời Anh đó sau Bảy Lăm oan nghiệt
Cay đắng, tật nguyền, tất tưởi, cô đơn
Anh vẫn một lòng mơ đến ngày mai
Bình minh sẽ rạng ngời trên Đất Mẹ.
Hôm nay ngày hội ngộ giữa Quê Người
Gửi về Anh niềm cảm thông sâu sắc
Của thuở nào em gái nhỏ hậu phương
Luôn thương về những chiến sĩ tha phương
Đem hạnh phúc đời mình dâng tổ Quốc
Chào Anh nhé người Chiến Binh năm cũ
Sáng tinh sương Anh lê khắp phố phường
Đem điệu đàn giọng hát gửi muôn phương
Để nuôi sống đời mình trong danh dự
Từng bánh xe lăn lăn trên hè phố
Vé số này anh mong bán niềm may
Để dân mình bớt cảnh đắng cay
Bán hy vọng xóa tan đời tăm tối
Anh chiến binh ơi chiều nay nắng đổ
Ngập trời Quê hâm nóng lại tình người
Em vẫn yêu màu nắng ấm Quê Hương
Vẫn yêu người chiến sĩ sống tha phương
Đem hiến dâng đời mình cho Dân Tộc
Thân thể Anh một phần cho đất Mẹ
Đất thương yêu của vạn kiếp con người
Đất đã nuôi em "tiếng nói con người"
Đất nuôi mãi những linh hồn Tổ Quốc
Em vẫn mơ ngày đất Mẹ hồi sinh
Để được cùng Anh nói tiếng tri ân
Cùng với Anh hát bài ca Dân Tộc
Của giống dòng Hưng Đạo, Triệu Trưng
Chào Anh nhé Người Chiến Binh dũng cảm
Có nghe chăng lời gọi khắp non sông
Đang gào thét đòi tự do dân chủ
Nắng sẽ rọi qua đêm dài tăm tối
Từng đàn chim tìm tổ ấm bay về
Tạm biệt nhé người Thương Binh dũng cảm
Hẹn gặp nhau Ngày Hội lớn Quê Hương
Hẹn gặp nhau trên ngàn vạn nẻo đường
Nam Trung Bắc hân hoan Ngày Quang Phục
N, Ngọc
GỞI NGƯỜI TÙ XỨ VIỆT
Thơ
Nguyên Ngọc
Tôi đã gặp người tù nhân xứ Việt
Ốm xanh xao lê những tấm thân tàn
Nhưng đôi mằt ôi rực niềm tha thiết
Vững tin vào ngày quang phục Quê Hương
Niềm tin đó đồng hành tôi ngàn dặm
Sống quê người ấp ủ một bình minh
Nước mất nhà tan ôi đau đớn nhục hình
Quốc phá gia vong vẫn giữ tròn tiết tháo
Hôm nay ngày hội ngộ giữa quê người
Gởi về Anh lòng cảm thông sâu sắc
Gởi về Chị lòng tin yêu thán phục
Bền chí đấu tranh bất chấp ngục tù
Chào Anh nhé người tù nhân dũng cảm
Sáng tinh sương Anh cuốc đất nông trường
Ươm hạt mầm trên mảnh đất Quê Hương
Sáng tinh sương Anh cuốc đất nông trường
Ươm hạt mầm trên mảnh đất Quê Hương
Hoa dân
chủ trái Tự do nở rộ
Chào chị nhé người nữ tù quyết liệt
Yêu quê hương nên thân gái dặm trường
Xót đồng bào đói khổ khắp muôn phương
Sống tủi nhục bên công đường khiếu kiện
Vững lòng nhé người tù nhân dũng cảm
Có nghe chăng lời gọi khắp non sông
đang gào thét đòi tự do dân chủ
Nắng sẽ rọi qua đêm dài tăm tối
Từng đàn chim tìm tổ ấm bay về
Tạm biệt nhé người tù nhân xứ việt
Hẹn gặp nhau ngày hội lớn Quê Hương
Hẹn gặp nhau trên ngàn vạn nẻo đường
Nam Trung Bắc hân hoan ngày Quang phục
Gương Hy Sinh và lòng
chung thủy
Câu chuyện này có thật đã xảy
ra tại một tỉnh miền Trung nước Đức, vì tôn trọng người ra đi, kẻ ở
lại , nên NN xin được thay đổi danh xưng và vài chi tiết.
Mong Qúy Độc Gỉả thông cảm.
***
Buổi chiều ra khỏi sở tôi như bị cuốn theo làn sóng người trong nhà ga xe lửa. Tiếng cười nói huyên thuyên, tiếng đàn ca của những nghệ sỹ vỉa hè hòa lẫn mùi nước hoa, thuốc lá, thức ăn ... làm giác quan tôi gần như bị tắc nghẽn. Tôi nhanh chân bước vào toa xe lửa đang chờ sẵn, thoáng thấy một người đàn ông Việt Nam tôi quen, ông Kiên, đang ngồi lặng lẽ ở hàng ghế cuối cùng. Hôm nào gặp ông tôi cũng thấy ông ngồi chổ này gần như bất di bất dịch. Lẽ ra tôi tìm chổ ngồi gần người đồng hương này để trò chuyện trong thời gian cùng đi một đoạn đường tàu. Nhưng tôi lại kín đáo nhón gót tìm một chổ ngồi xa khuất, vì thấy ông như đắm chìm vào thế giới xa xăm nào, với nét mặt buồn bã đăm chiêu, vài sợi tóc bạc lòa xoà trên trán.
***
Buổi chiều ra khỏi sở tôi như bị cuốn theo làn sóng người trong nhà ga xe lửa. Tiếng cười nói huyên thuyên, tiếng đàn ca của những nghệ sỹ vỉa hè hòa lẫn mùi nước hoa, thuốc lá, thức ăn ... làm giác quan tôi gần như bị tắc nghẽn. Tôi nhanh chân bước vào toa xe lửa đang chờ sẵn, thoáng thấy một người đàn ông Việt Nam tôi quen, ông Kiên, đang ngồi lặng lẽ ở hàng ghế cuối cùng. Hôm nào gặp ông tôi cũng thấy ông ngồi chổ này gần như bất di bất dịch. Lẽ ra tôi tìm chổ ngồi gần người đồng hương này để trò chuyện trong thời gian cùng đi một đoạn đường tàu. Nhưng tôi lại kín đáo nhón gót tìm một chổ ngồi xa khuất, vì thấy ông như đắm chìm vào thế giới xa xăm nào, với nét mặt buồn bã đăm chiêu, vài sợi tóc bạc lòa xoà trên trán.
Lòng tôi chùng xuống, không muốn quầy rầy thế gìới thầm kín riêng tư của
người đồng hương, mà theo tôi biết, cuộc đời phải chịu nhiều bẽ bàng trên
đất khách…
Tháng tư 1975 sau khi cưỡng
chiếm miền Nam bằng võ lực và bội phản những điều cam kết, nhà nước csVN bắt đầu
ào ạt mở rộng chiến dịch vơ vét cướp bóc tài sản được gấy dựng bằng mồ hôi nước
mắt và sức lao động của người dân qua chiến dịch đánh tư sản mại bản: tịch thu
nhà đất dinh thự, ruuộng vườn, cơ sở làm ăn, tài sản tôn gíao .. và nhiều lần đột
ngột mở chiến dịch đổi tiền. Chỉ vỏn vẹn có một đêm sáng hôm sau người dân miền
Nam gần như còn hai bàn tay trắng...Tiếng oán than thấu tận đất trời…
Cùng chung số phận với hàng triệu
người bất hạnh, gia đình ông Kiên gấn như kiệt quệ, trong nổi tuyệt vọng và niềm
đau khổ vô biên ông quyết định liều chết bỏ nước ra đi.
Một lần nữa nhà nước cs VN lại xử dụng xảo thuật gian manh cố hữu là xuất
cảng ngưới qua chiến dịch xuất cảnh bán chính thức: Môt đầu người 10 cây vàng,
lên Taxi 3 cây vàng (từ ghe nhỏ chở đến tàu đang đợi ngoài khơi Vũng Tàu), với
đìều kiện người ra đi không được mang theo bất cứ tài sản nào mà tất cả phải
„dâng hiến“ cho nhà nước... Sau khi vay mượn khắp nơi, gia đình ông Kiên bước
lên chiếc tàu Huê Phong tháng 12.1978 và cập bến Hồng Kông sau 5 ngày thuận
buồm xuôi gío.
Tháng ba 1979 gia đình ông Kiên
có tên trong danh sách những người Việt được tỵ nạn tại Cộng Hoà Liên Bang Đức,
chính quyền và nhân dân Đức đã mở rộng tấm lòng từ ái để đón tiếp những người
Viêt Nam liều chết vượt biển, vượt biên ra đi tìm tự do. Vợ chồng ông Kiên cứ
ngỡ như một lần nữa đựơc hồi sinh… trong niềm hạnh phúc vô biên và tâm lòng tri
ân đất nước đã cưu mang gia đình mình, nên đã siêng năng,
cân mẫn và vô cùng lạc quan để làm lại cuộc đời.
Ông Kiên được cơ quan xã hội
tìm cho một việc làm ở trong Kantine của một hãng lớn trong tỉnh,
bà Kiên người vợ hiền hòa chơn chất đảm đang ở nhà chăm lo cho chồng và đàn con
bốn đứa. Hạnh phúc bình dị của gia đình này tưởng chừng như là mãi mãi...
Một buổi sáng bà Kiên thức dậy
thấy vô cùng khác lạ trong người, bà hàng xóm tốt bụng người Đức vội vàng đưa
bà đi bác sỹ. Sau khi khám, bác sỹ cho biết bà cần phải được soi bao tử để
tìm ra nguyên do căn bịnh.
Ngày hẹn đã đến bà được Bác Sỹ
chích vào máu chất Kontrastmittel để soi ruột, sau đó bà mê man không tỉnh dậy.
Một tuần hai tuần, rồi một tháng hai tháng trôi qua...bà đã thật sự đi vào cơn
mê (Koma, tiefer Schlaf).
Ông Kiên vô cùng đau đớn truớc
bịnh tình của vợ, cả cộng đồng người Việt đều bàng hoàng, thương xót cho
bà Kiên. Mọi người xúm lại an ủi, thăm nom ông Kiên và thay nhau giúp đở
ông, cũng như chăm sóc đàn con nhỏ. Một tháng sau bà Kiên được chuyển đến
một bịnh viên chuyên môn chữa trị về Koma, cách nhà khoảng 100 Km.
Trong nghịch cảnh đau đớn, bất
ngờ này ông Kiên bị đẩy vào hoàn cảnh gà trống nuôi con , hình dáng ông
ngày một tiều tụy, xuống sắc và ông lặng lẽ hơn bao giờ hết.
Vừa đi làm, vừa nấu nướng chăm sóc cho đàn con dại 4 đứa và mỗi cuối tuần phải đi xa thăm viếng vợ.
Vừa đi làm, vừa nấu nướng chăm sóc cho đàn con dại 4 đứa và mỗi cuối tuần phải đi xa thăm viếng vợ.
Thời gian này tình đồng hương, tình nhân loại được thể hiện trọn vẹn ý
nghĩa cao đẹp nhất.
Ong Brinkmaler một nhân viên xã hội thương tình mỗi cuối tuần đều chở ông Kiên đi thăm vợ.
Bác Sỹ khuyên ông: sự thăm viếng và chuyện trò của ông cùng các con là một liều thuốc hiệu quả, nhiệm mầu nhất để giúp bà Kiên sớm hồi sinh.
Ong Brinkmaler một nhân viên xã hội thương tình mỗi cuối tuần đều chở ông Kiên đi thăm vợ.
Bác Sỹ khuyên ông: sự thăm viếng và chuyện trò của ông cùng các con là một liều thuốc hiệu quả, nhiệm mầu nhất để giúp bà Kiên sớm hồi sinh.
Nghe theo lời bác sỹ mỗi lần ông Kiên đến thăm bà ở bịnh viện đều tâm sự,
kể lể nỗi niềm nhớ thương vô biên và nỗi vất vả của ông trong cuộc sống
hàng ngày khi vắng bóng người vợ thương yêu, ông miên man kể lể với
niềm hy vọng bà Kiên sẽ thức tỉnh sau giấc ngủ dài và trở về đoàn tụ với ông
cùng đàn con dại .
Xuân qua, hạ đến, thu tàn,
đông sang. Thắm thoát mà bà Kiên đã nằm trong Koma hơn 5 năm dài, nhưng tấm
lòng thủy chung của ông Kiên vẫn không hề phai nhạt. Ông vẫn thương yêu, kiên
nhẫn đi thăm viếng bà, vẫn ngồi bên bà kể lể những nổi niềm cô đơn quạnh vắng
qua dòng nước mắt và vẫn làm tròn bổn phận gà trống nuôi con… Có những lúc đêm
về khi các con ông đã đi ngủ, ngồi một mình trước bức ảnh vợ ông Kiên nói chuyện
lẫm bẩm một mình trong đêm khuya thanh vắng, ông tin tưởng rằng với tình yêu
tuyệt đối của ông qua thần giao cách cảm, vợ ông ở xa xôi cảm nhận được và những
dòng máu đỏ sẽ luân lưu bình thường trở lại trong cơ thể để giúp bà hồi
sinh, ông đã miên man kể lễ trong nỗi niềm xúc động cho đến khi mệt mỏi
và ngủ thiếp đi lúc nào không biết…
Một ngày cuối hạ chúng tôi bàng hoàng được tin động trời là ông Kiên sắp
ra toà xin ly dị để lấy vợ khác. Lúc này thì những ý kiến thuận, nghịch, khen,
chê tha hồ được bàn tán trong thành phố chúng tôi đang cư ngụ ...
Ngày giờ ra tòa được giấu kỹ, nhưng không hiểu tại sao cả xóm người Việt
Tỵ Nạn đều biết, biết rõ ràng chi tiết, biết rành mạch khúc nôi...
Ngày phiên tòa ấn định không
hẹn mà gặp, có rất đông đồng hương Việt Nam đều bỏ công ăn việc làm để đến
dự thính...
- Một phiên toà hy hữu trong tỉnh nhà -.
Hôm ấy ông Kiên vẫn lặng lẽ như bao giờ, nhưng đôi mắt thì thâm quầng
hơn, chắc vì những đêm dài thao thức, chúng tôi ai nấy cũng xúc động trong hồn và
hồi hộp nhìn ông như gởi gấm một tấm lòng thông cảm.
Khi vị chánh án đọc bản tóm tắt tên tuổi, đời sống, nguyên nhân đi đến
việc ly dị, đôi mắt ông Kiên bắt đầu đỏ hoe. Người thông dịch viên đứng tuổi dịch
rõ ràng và mạch lạc.
Cuối cùng vị chánh án hỏi Ông một lần chót:
Cuối cùng vị chánh án hỏi Ông một lần chót:
- Ông Trần, ông đã suy nghĩ chính chắn chưa, có phải
ông thật sự muốn ly dị vợ hay không?
Khi nghe đến câu hỏi này bất chợt ông Kiên oà lên khóc, tiếng khóc của ông vang dội trong căn phòng yên lặng của toà án, mọi người hiện diện đều im lặng trong nỗi bàng hoàng thương xót, ông vẫn ôm mặt khóc vừa kể lễ và người thông dich viên vẫn dịch và chúng tôi kễ cả vị chánh án vẫn chăm chú lắng nghe …
Khi nghe đến câu hỏi này bất chợt ông Kiên oà lên khóc, tiếng khóc của ông vang dội trong căn phòng yên lặng của toà án, mọi người hiện diện đều im lặng trong nỗi bàng hoàng thương xót, ông vẫn ôm mặt khóc vừa kể lễ và người thông dich viên vẫn dịch và chúng tôi kễ cả vị chánh án vẫn chăm chú lắng nghe …
Trong tiếng nấc nghẹn ngào ông Kiên kể:
- Cuộc đời chúng tôi gặp muôn vàn đau khổ, chúng tôi thương nhau từ
lúc còn nghèo khó, vì lánh nạn cộng sản nên gia đình tôi mới tha phương xứ người,
chúng tôi chia xẽ với nhau qua bao thăng trầm trong cuộc sống, tôi vẫn yêu
thương vợ tôi như ngày đầu, vợ tôi là một người phụ nữ hiền lành nhân hậu...suốt
cả cuộc đời làm vợ làm mẹ chưa bao giờ vợ tôi có đựơc một ngày an nhàn sung suớng...
- Tôi muốn chờ đợi vợ tôi ngày bà tỉnh dậy.
Rồi ông Kiên khóc thật to như chưa bao giờ được khóc :
- Em ơi cha con anh khổ lắm em có biết hay không?
Thương anh và con em mau tỉnh dậy….
Ông Kiên vừa nói vừa khóc trong tức tưởi nghẹn ngào.
Đâu đây âm vang tiếng sụt sùi của những người dự thính, và những
dòng nước mắt đã hòa theo với người đàn ông đau khổ này…
Vị chánh án vẫn kiên nhẫn nghe ông khóc và kể lể mà nét mặt đầy nổi xúc
động,
ông Brinkmaler , người chuyên viên xã hội thì ôm vai ông vỗ về an ủi.
ông Brinkmaler , người chuyên viên xã hội thì ôm vai ông vỗ về an ủi.
Sau khi 06ng Kiên đã tìm lại một chút bình tỉnh thì vị chánh án đằng hắng
và thân thiện hỏi:
- Ông Trần thân mến, tôi rất xúc động trước tấm lòng thủy chung của ông, tôi cũng hiểu nỗi đau khỗ của ông từ hơn 5 năm qua, nhưng có một điều tôi hoàn toàn không hiểu được, ông thương vợ, thương con, ông đã chịu đựng hơn 5 năm dài thì tại sao hôm nay ông lại làm đơn xin ly dị ?
- Ông Trần thân mến, tôi rất xúc động trước tấm lòng thủy chung của ông, tôi cũng hiểu nỗi đau khỗ của ông từ hơn 5 năm qua, nhưng có một điều tôi hoàn toàn không hiểu được, ông thương vợ, thương con, ông đã chịu đựng hơn 5 năm dài thì tại sao hôm nay ông lại làm đơn xin ly dị ?
Tức khắc ông Kiên chỉ tay về phía người chuyên viên xã hội và trả
lời qua tiếng nấc:
Ông Brinkmaler xui tôi ly dỵ vợ, và giới thiệu tôi, để cưới vợ khác...
Ông Brinkmaler xui tôi ly dỵ vợ, và giới thiệu tôi, để cưới vợ khác...
Cả phòng đều ồ lên , trong một thoáng suy nghĩ , vị chánh án đưa mắt
nhìn người nhân viên xã hội nghiêm khắc hỏi:
- Ông Brinkmaler, xin ông xác nhận lời nói của ông Kiên và ông cho
tôi biết tại sao???
Ông Brinkmaler với đôi mắt đỏ hoe, lúng túng trong nỗi nghẹn ngào trả lời:
Ông Brinkmaler với đôi mắt đỏ hoe, lúng túng trong nỗi nghẹn ngào trả lời:
- Không ai hiểu tôi bằng ông Kiên, quý vị có biết tôi cũng khổ biết dường
nào hay không?
Khi mỗi cuối tuần tôi lái xe đưa ông Kiên đi thăm bà, vì tôi thương và cảm động trước hoàn cảnh trái ngang của ông ấy ... tôi , tôi phải ngồi hàng giờ bên cạnh nghe và nhìn ông ấy tâm sự với vợ trong tiếng khóc, tuy tôi không hiểu hết, nhưng tôi cảm nhận được nổi đớn đau trong lòng của người đàn ông Việt Nam này, nếu là người Đức thì chắc sự việc này không xảy ra như ngày hôm nay.
Khi mỗi cuối tuần tôi lái xe đưa ông Kiên đi thăm bà, vì tôi thương và cảm động trước hoàn cảnh trái ngang của ông ấy ... tôi , tôi phải ngồi hàng giờ bên cạnh nghe và nhìn ông ấy tâm sự với vợ trong tiếng khóc, tuy tôi không hiểu hết, nhưng tôi cảm nhận được nổi đớn đau trong lòng của người đàn ông Việt Nam này, nếu là người Đức thì chắc sự việc này không xảy ra như ngày hôm nay.
Tôi thấy mỗi ngày ông Kiên càng tiều tụy hơn, các con ông thì còn qúa nhỏ dại, ông Kiên cần có một người đàn bà chia xẽ với ông trong cuộc sống trên quê hương mới, đầy dẫy xa lạ này.
Tai sao mình không suy nghĩ thực tế, tại sao không suy nghĩ về tương lai 4 đứa con ông Kiên... Tại sao??? . Cho đến hôm nay 5 năm đã trôi qua ông Trần có giải quyết vấn đề này được không?
Qúy vị có biết những lúc ông ấy đau ốm cũng tôi đưa ông ấy đi bác
sĩ, tôi phải đi chợ và nấu cho cả gia đìinh ông ấy ăn… tôi rất vui và hạnh phúc
khi làm việc đó, nhưng hơn 5 năm qua bà Kiên vẫn không bình phục, Xin tất
cả hiểu cho tấm lòng tôi...
Sau phiên toà hy hữu đó thì cuộc đời ông Kiên vẫn không thay đổi và vẫn
làm thân gà trống nuôi con như ngày nào ...
***
Duyên tụ nhân sinh, duyên sinh nhân biến, duyên biến nhân diệt…
Duyên tụ nhân sinh, duyên sinh nhân biến, duyên biến nhân diệt…
Vài tháng sau thì bà Kiên thật sự từ giã cha con ông Kiên lặng lẽ ra
đi..
Ngày tang lễ của bà Kiên có rất đông bạn bè thân quen tham dự, tuy
không nói ra
nhưng tất cả chắc đều nghĩ trong lòng : Như thế còn hơn …
Riêng người chuyên viên xã hội giàu lòng từ ái, ông Brinkmann thì sau đó cũng giã từ chúng tôi ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ, qua một căn bịnh thời đại.
nhưng tất cả chắc đều nghĩ trong lòng : Như thế còn hơn …
Riêng người chuyên viên xã hội giàu lòng từ ái, ông Brinkmann thì sau đó cũng giã từ chúng tôi ra đi khi tuổi đời còn quá trẻ, qua một căn bịnh thời đại.
Trong tấm lòng tri ân, lẫn kính phục xóm tỵ nạn chúng tôi buồn hiu
hắt, như đã mất một người thân thương trong gia dình...
“Cứ
ngỡ sum vầy nơi đất khách,
Nào ngờ ly biệt cõi trăm năm
Người đi thổn thức lòng son sắt
Kẽ ở năm canh lạnh chổ
nằm”.
Thương bầy con dại, nhớ người vợ hiền, nên từ đó ông Kiên tự nguyện
làm chiếc lá úa, đơn độc giữa dòng đời thăng trầm xuôi ngược.
Con ông tìm được chổ học hành, viêc làm ở đâu, ông dọn theo đến
đó, ông thuê một căn phòng nho nhỏ sống một mình, để được gấn cạnh con, mỗi
ngày ông lụm cụm thương yêu chăm chút nấu cho con những món ăn tươm tất ngon
lành, giặt ủi cho con từng manh quần tấm áo, lo lắng, săn
sóc cho con khi ốm đau, an ủi con khi chúng vấp ngã trên đương đởi vạn nẻo.
Niềm hạnh phúc vô vàn và duy nhất của cuộc đời ông Kiên trên quê người
là buổi chiều mấy cha con quây quần bên mâm cơm bốc khói vừa ăn cơm vừa nói
chuyện trong tình cha con thương yêu đầm ấm và nhắc nhở đến bà mẹ hiền, người vợ
đảm đang...
Nhưng những chú gà con mồ côi mẹ năm xưa gìờ này đã đủ lông đủ cánh,
thích bay nhảy với cuộc đời đầy quyến rũ, nên ông Kiên thường ôm hình vợ trong
tay, chờ đợi con về, bên mâm cơm, trong căn nhà hiu quạnh mà đôi lúc tưởng
chừng như mình mòn mỏi sắp hóa đá.
Ngày tháng qua đi... Từ ngày ông Kiên xa rời chốn cũ chúng tôi không
còn gặp gỡ Ông thường xuyên nữa, thỉnh thoảng ông mới về thăm lại nơi kỷ niệm một
quãng đời sum vầy êm ấm.
Ông Kiên đã để lại cho chúng tôi một mãnh trăng rằm vàng vặc trong sáng, đó là: "đức hy sinh và lòng thủy chung cao qúy".
Ông Kiên đã để lại cho chúng tôi một mãnh trăng rằm vàng vặc trong sáng, đó là: "đức hy sinh và lòng thủy chung cao qúy".
• Nguyên Ngọc